martes, 9 de octubre de 2012

De cuando el mono engañó al zorro (cuento popular)

 Oiko ndaje Ka'i rasaitéma ombopy'arasy kuñakaraimi peteĩme. Ombotyaipa chugui y. Péichaje tapia ojapo hese ko'ẽ porã mboyve. Oipy'apy asy chupe.    Dicen que Ka'í como tantas otras veces preocupaba a una señora. Enturbiándole toda el agua. Así lo hacía siempre antes del amanecer. Esto la tenía muy afligida.
– Áĝante ho'áne che poguýpe ha chehaitéma añembohorýta hese –he'ími va'erã kuñakaraimi. – Algún momento caerá en mis manos y seré yo quien me burle de él –solía decir la señora.
– Ajapóta ta'anga araity kakuaa porãva ha amoĩta ykua rembe'ýpe aipohano haĝua ko tekove chapĩme –he'ími pochyvére. – Haré una figura grande de cera y pondré cerca del manantial para castigar a este animal demente –decía cuando más enojada estaba.
   Upeichaje, peteĩ ko'ẽ para para jave, Ka'i oñemboja jeýma ohóvo ykuápe oñemotie'ỹ potávo. Ohechávo mba'e hũ guasúje oñemboja ijypýpe ha he'i:    Así, una mañana al empezar a amanecer, Ka'í iba acercándose nuevamente al manantial para hacer sus travesuras.  Al ver una sombra negra y grande se acercó y dijo: 
– Ejeí upégui!... – ¡Sal de allí!...
   Nohendúi vaicha chupe ha upéramõ hatãve osapukái:    No parecía escucharle y entonces gritó más fuerte:
– Ejeí upégui ha'e ningo ndéve! – ¡Sal de allí te estoy diciendo !
   Nombohováimarõ chupe oito'õ chupe peteĩ saple ha opa'ã hese.    Al no contestarle, le propinó un golpe en la nuca y quedó trancada la mano.
– Ndéiko reimo'ã chepopeteĩ mba'e –he'i ha ohovapete karia'y chupe, ipo mokõivéma upépe opa'ã. – Acaso pensabas que tenía una sola mano –le dijo y lo abofeteó violentamente, quedando entonces trabadas ambas manos.
– Ndéiko reimo'ã ndachepýi mba'e –he'i juku'a kytã'i vai ha okua hese. – Acaso creías que no tengo pies –le dijo con voz entrecortada y le dio otro golpe.
   Upépe opyta vaivéma mitã Ka'i.    Allí quedó peor el pobre Ka'í.
– Nereñembohorýi chéne che rehe –hi'ambu ha opyvoi jey. – No te has de burlar de mi –dijo jadeando y dio otra patada.
   Upépe opyta opóvo ta'anga ku'áre ongyryry.    Allí quedó refunfuñando sujeto por la cintura de la figura.
– Che rãiko ndaguerekói akaru haĝuante!, roisu'úta, roisu'úta. – ¡Mis dientes no los tengo solo para comer!, te morderé, te morderé.
   Oñembohãimbiti ha oisu'úvo chupe opyta omanórõ guáicha. Nomyivéima mitã Ka'i.    Abrió la boca y al morderlo quedó como muerto. Ya no podía moverse el pobre Ka'í.
   Upe javéje oñemboja kuñakarai ha osapukái Ka'ípe:    En ese momento se acercó la señora y le gritó a Ka'í:
– Ymaite guivéma chembopy'arasy reikóvo... hasy peve re'ami che ñuháme nde, tekove tie'ỹ. – Desde hace tanto tiempo me andas molestando... al fin caíste en mi trampa, individuo maleducado.
   Ka'i oñemomanoite ta'anga araity ári.    Ka'í se hizo el muerto sobre la figura de cera.
– Rei reñembotavy nde, mba'e chavi. Che haitéma añembohorymíta nde rehe ko'áĝa –iñe'ẽ pochy kuñakarai. – En valde te desentiendes, cosa raquítica. Es momento de burlarme yo de ti ahora –le dijo enojada la señora. 
   Omoĩ Ka'i ijyva guýpe ha oipykúi hóga rape. Oguãhẽ, oheka tukumbo ha oñapytĩ Ka'ípe yvyra poguasu óga kupépe oĩva rehe.    Puso a Ka'í bajo su brazo y se encaminó a la casa. Llegó, buscó una soga y lo ató por el árbol grueso situado detrás de la casa.
– Epoimíntena chehegui, nachetie'ỹ mo'ãvéimako araka'eve. – Suéltame por favor, no seré más travieso nunca.
– Upéva katu ndere'umo'ãimante, che karai. Che haitéma hína ko'áĝa. – Eso si no será posible, mi señor. Es mi turno ahora.
   Opuka puku hese ha oho oheka ohekáva.    Se rió a carcajadas de él y fue a buscar algo.
   Ojecha vai Ka'i, ombojeko iñakã yvyráre ha oñembyasy.    Se vio mal Ka'í, recostó la cabeza por el árbol y quedó triste.
– Ko'ápe aikopáma hese. – Aquí ya estoy perdido.
   He'ívo, hesaho sapy'a Aguaráre oñemboja mbegue katúva oúvo hendápe.    Al decirlo, desvió los ojos hacia Aguará quien se acercaba lentamente hacia él.
– Mba'ére piko reĩ reína péicha, che irũ –oporandu Aguara. – ¿Porqué estás así, amigo? –preguntó Aguará.
– Namendaséi haguére –ñe'ẽ ári ombohovái–. Lechãi niko chemomendase katuete imemby kuñáre, ha che niko, iporãramo jepe imemby kuña, namendaséi gueteri, aiko porãiterei niko che año. Mba'e nde piko neremendaséi, che irũ. – Porque no quería casarme –le respondió sobre sus palabras–. La vieja me quiere casar a toda cosa con su hija, y yo, por más que ella sea linda, todavía no quiero casarme, solo vivo muy bien. ¿Tú no querrías casarte, amigo?.
– Amendase, che ningo yma guive hapykuéri aikóva. Mba'e piko ajapo va'erã –opuka reipa. – Quiero casarme, estoy tras ella hace tiempo. ¿Qué debo hacer? –sonreía tontamente.
– Chejora pya'e aipórõ, toromoĩ che rendaguépe. – Entonces desátame rápido, para que te ponga en mi lugar.
– Oĩma, che irũ. – Bien, amigo.
   Ojepokyty kyty ha ojorámane ra'e hapichápe. Ka'i, peteĩ tesapirĩme oñapytĩsu'u Aguarápe.    Frotándose las manos empezó a desatarlo. Ka'í, en un abrir y cerrar de ojos ató fuertemente a Aguará.
– Áĝa ojávo nde yképe ere chupe remendataha, kuñaitéko ne rembirekorã –he'i chupe ijapysápe ha ogue ka'aguýre. – Cuando se acerque dile que vas a casarte, tu novia es una verdadera mujer –le dijo al oído y se perdió en el bosque.
   Upe riremínte osẽ oúvo kuñakarai ytaku pupu reheve. Ohechávo chupe Aguara osapukái:    Poco después venía la señora con agua hirviente. Al verle Aguará gritó:
– Amendáta, amendáta ne memby kuñáre. – Me voy a casar, me casaré con tu hija.
– Mba'e remendáta piko nde, tekove tie'ỹ. Kóina ápe he'u kóva. – Qué te vas a casar, sinvergüenza. Aquí tienes esto.
   Charráu!... ohykuavo hese ytaku. Aguara opyta iñakuruchĩ yvyráre ha Ka'i katu opyta akóinte itie'ỹ.    ¡Charrau!... derramó por él agua caliente. Aguará quedó arrugado al árbol y Ka'í quedó travieso como siempre.
 

1 comentario:

  1. No se si va estar bien mi tarea es para mañana y tenia un mes de tiempo 😩

    ResponderEliminar